ζήτηση

Η ποσότητα ενός αγαθού που μπορεί να βρει αγοραστή. Ειδικά, ατομική ζ. ενός αγαθού είναι η ποσότητα του αγαθού που έχει διάθεση να αποκτήσει ο καταναλωτής σε μια δεδομένη τιμή. Η ζ. μπορεί να επηρεαστεί από διάφορους συντελεστές. Ένας είναι η τιμή της αγοράς του συγκεκριμένου αγαθού· γενικά, όσο υψηλότερη είναι η τιμή της αγοράς τόσο μικρότερη είναι η ποσότητα του αγαθού που ο καταναλωτής μπορεί να αγοράσει. Άλλος παράγοντας είναι το εισόδημα του καταναλωτή· στις περισσότερες περιπτώσεις, όσο υψηλότερο είναι το εισόδημα τόσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα που ζητείται. Εξίσου σημαντικό ρόλο παίζει η τιμή άλλων αγαθών· σε μερικές περιπτώσεις παρουσιάζεται αύξηση της ζ. του συγκεκριμένου καταναλωτικού αγαθού ανάλογα με την αύξηση της τιμής ενός δεύτερου αγαθού (στην περίπτωση αυτή πρόκειται για υποκατάστατα αγαθά, όπως για παράδειγμα η μαργαρίνη και το βούτυρο· αν αυξηθεί η τιμή του βουτύρου, θα αυξηθεί πιθανότατα η ζ. της μαργαρίνης), σε άλλες όμως περιπτώσεις, αντίθετα, ελαττώνεται η ζ. ενός συγκεκριμένου αγαθού, όταν αυξηθεί η τιμή ενός δεύτερου αγαθού (στην περίπτωση αυτή πρόκειται για συμπληρωματικά αγαθά, όπως για παράδειγμα η βενζίνη και τα αυτοκίνητα· αν αυξηθεί η τιμή των αυτοκινήτων, είναι πολύ πιθανό να ελαττωθεί η ζ. της βενζίνης, ανάλογα με την ίδια τη μείωση της ζήτησης των αυτοκινήτων) και, τέλος, οι προτιμήσεις των καταναλωτών. Από τους συντελεστές αυτούς, που επηρεάζουν τη ζ. ενός καταναλωτικού αγαθού, σημαντικότερος είναι η τιμή του ίδιου του αγαθού· η σχέση ανάμεσα στη ζητούμενη ποσότητα και στην τιμή ενός αγαθού μπορεί να εκφραστεί με γραφική παράσταση, όπου ο άξονας των τετμημένων μετρά τη ζητούμενη ποσότητα και ο άξονας των τεταγμένων την τιμή κατά μονάδα. Πάνω σε αυτή τη γραφική παράσταση μπορούμε να σημειώσουμε διάφορα σημεία τα οποία δείχνουν την ποσότητα του αγαθού που μπορεί να αγοράσει ο καταναλωτής, ανάλογα με τις διάφορες τιμές του εμπορεύματος. Αν ενώσουμε τα σημεία αυτά, σχηματίζουμε μία καμπύλη (καμπύλη της ζ.) που δείχνει ακριβώς τη σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ της τιμής ενός αγαθού και της ποσότητας του συγκεκριμένου αγαθού, που μπορεί να αγοράσει ο καταναλωτής. Ένα παράδειγμα ζ. φαίνεται στο σχήμα 1: ο καταναλωτής αγοράζει 30 κιλά ενός αγαθού αν η τιμή του είναι 3 ευρώ το κιλό, αγοράζει 100 κιλά, αν η τιμή του είναι 1,5 ευρώ, μόνο 20 κιλά, αν η τιμή ανέβει στα 3,5 ευρώ και αν αυτή ανέβει στα 7,5 ευρώ, παύει να το αγοράζει, ενώ αντίθετα, αν πέσει στα 0,5 ευρώ, αγοράζει 140 κιλά. Κατά τον σχηματισμό της καμπύλης της ζ. που προαναφέρθηκε έχει ληφθεί υπόψη μόνο ο συντελεστής τιμή. Αυτή παρουσιάζει σταθερή πτώση προς τα δεξιά, δείχνοντας ακριβώς πως όσο πιο υψηλή είναι η τιμή ενός αγαθού τόσο μικρότερη είναι η ζητούμενη ποσότητα και, αντίθετα, όσο πιο χαμηλή είναι η τιμή τόσο μεγαλύτερη είναι η ποσότητα του αγαθού που ζητείται. Συναντώνται μορφές της καμπύλης της ζ. διαφορετικές από την προαναφερθείσα, αν ληφθούν υπόψη μόνο οι άλλοι συντελεστές που επηρεάζουν τη ζ. ενός ορισμένου αγαθού. Έτσι, αν εξεταστεί η σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ της ζ. ενός αγαθού και της τιμής των άλλων αγαθών, η μορφή της καμπύλης της ζ. θα είναι του τύπου που παρουσιάζεται στο σχήμα 2, στην περίπτωση που πρόκειται για υποκατάστατα αγαθά (με την αύξηση της τιμής του αγαθού Ψ αυξάνει η ζητούμενη ποσότητα του αγαθού X), ή του τύπου που φαίνεται στο σχήμα 3, στην περίπτωση που πρόκειται για συμπληρωματικά αγαθά (με την αύξηση της τιμής του συμπληρωματικού αγαθού Ψ ελαττώνεται η ζητούμενη ποσότητα του αγαθού Χ). Αν ληφθεί έπειτα υπόψη η σχέση αλληλεξάρτησης ανάμεσα στη ζ. ενός αγαθού και στην τιμή των άλλων αγαθών, η μορφή της καμπύλης έχει γενικά τον τύπο (1) που παρουσιάζεται στο σχήμα 4 (στην αύξηση του εισοδήματος αντιστοιχούν αυξήσεις της ζητούμενης ποσότητας του αγαθού), αλλά μπορούν να παρουσιαστούν και άλλες μορφές. Για μερικά καταναλωτικά αγαθά, πραγματικά, όταν έχει ικανοποιηθεί απόλυτα η επιθυμία του καταναλωτή για ένα συγκεκριμένο αγαθό σε ένα ορισμένο επίπεδο εισοδήματος, οι μετέπειτα μεταβολές του εισοδήματος δεν επηρεάζουν τη ζ. του αγαθού· για παράδειγμα, η ζ. του μαγειρικού αλατιού δεν θα μεταβληθεί, αν το εισόδημα του καταναλωτή αυξηθεί από 10.000 ευρώ τον χρόνο σε 11.000 (βλ. καμπύλη 2 στο σχήμα 4). Σε άλλες περιπτώσεις, είναι δυνατόν η αύξηση του εισοδήματος πέρα από ένα επίπεδο να φέρει ελάττωση της ζ. ορισμένων αγαθών (κατώτερων αγαθών)· για παράδειγμα, όταν το εισόδημα ξεπερνά ορισμένα όρια είναι πιθανόν η ζ. του κοινού ψωμιού να πέσει, γιατί ο καταναλωτής είναι πλέον σε θέση να ξοδέψει περισσότερα χρήματα και μπορεί έτσι να προμηθευτεί ψωμί καλύτερης ποιότητας (βλ. καμπύλη 3 στο σχήμα 4). Μέχρι στιγμής, είδαμε πως η καμπύλη της ατομικής ζ. εξαρτάται από την τιμή του ζητούμενου αγαθού, την τιμή των άλλων αγαθών και από το εισόδημα του καταναλωτή. Ωστόσο, στην οικονομική επιστήμη εκείνο που ενδιαφέρει περισσότερο είναι η συλλογική ζ. (ή της αγοράς) ενός αγαθού. Η συλλογική ζ. ενός αγαθού είναι η ποσότητα του αγαθού που όλοι οι καταναλωτές μπορούν να αγοράσουν και αντιπροσωπεύεται από το άθροισμα των ατομικών ζ. Γραφικά, η συλλογική καμπύλη της ζ. απορρέει από το άθροισμα των διαφόρων ατομικών καμπυλών· γενικά, παίρνει τη μορφή που παρουσιάζεται στο σχήμα 5 και πρέπει να νοηθεί ως καμπύλη της οποίας η ποσότητα στον άξονα των τετμημένων αντιπροσωπεύει το άθροισμα των ποσοτήτων που ζητούνται σε μια ορισμένη τιμή από όλους τους καταναλωτές. Η συλλογική ζ. ενός συγκεκριμένου αγαθού, όπως και η ατομική, επηρεάζεται, εκτός από την τιμή του αγαθού, από την τιμή των άλλων αγαθών, το εισόδημα και τις προτιμήσεις των καταναλωτών. Αν θεωρηθεί μια καμπύλη ζ. που, όπως φάνηκε, συσχετίζει τη ζητούμενη ποσότητα ενός ορισμένου αγαθού με τις διάφορες τιμές της αγοράς, μια διακύμανση του εισοδήματος, της τιμής των άλλων αγαθών ή των προτιμήσεων των καταναλωτών θα προκαλέσει μετατόπιση ολόκληρης της καμπύλης της ζ. προς τα δεξιά ή προς τα αριστερά (σχήμα 6). Αν, για παράδειγμα, το εισόδημα των καταναλωτών αυξάνει, παρατηρείται γενικά αύξηση της ζητούμενης ποσότητας ενός ορισμένου αγαθού σε όλες τις διάφορες πιθανές τιμές (χωρίς να σημειωθούν σε αυτές μεταβολές), γιατί αυξήθηκε η αγοραστική ικανότητα των καταναλωτών· τότε, η καμπύλη της ζ. θα μετατοπιστεί προς τα δεξιά. Για ανάλογους λόγους, όταν το εισόδημα ελαττώνεται, η καμπύλη της ζ. μετατοπίζεται προς τα αριστερά. Γενικά, μια μετατόπιση ολόκληρης της καμπύλης της ζ. προς τα δεξιά σημαίνει πως ζητείται μεγαλύτερη ποσότητα αγαθών σε κάθε δυνατή τιμή και αυτό μπορεί να προκληθεί από αύξηση του εισοδήματος, άνοδο της τιμής ενός υποκατάστατου αγαθού, πτώση της τιμής ενός συμπληρωματικού αγαθού ή μεταβολή στις προτιμήσεις των καταναλωτών υπέρ του συγκεκριμένου αγαθού. Αντίθετα, μετατόπιση ολόκληρης της καμπύλης της ζ. προς τα αριστερά σημαίνει πως μικρότερη ποσότητα του αγαθού ζητείται σε κάθε δυνατή τιμή και αυτό μπορεί να προκληθεί από μείωση του εισοδήματος, ελάττωση της τιμής ενός υποκατάστατου αγαθού, αύξηση της τιμής ενός συμπληρωματικού αγαθού ή μεταβολή στις προτιμήσεις απέναντι στο συγκεκριμένο αγαθό. Ιδιαίτερη σημασία αποδίδεται στη σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ της τιμής και της ζητούμενης ποσότητας· το μέτρο της μεταβολής της ζητούμενης ποσότητας, ανάλογα με τις μεταβολές της τιμής, ονομάζεται ελαστικότητα της ζ. που μπορεί να οριστεί ακριβέστερα ως η σχέση μεταξύ ποσοστιαίας μεταβολής της ζητούμενης ποσότητας και της ποσοστιαίας μεταβολής της τιμής. Όταν η ποσοστιαία μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας είναι μικρότερη από την ποσοστιαία μεταβολή της τιμής, η ζ. ονομάζεται ανελαστικήδύσκαμπτη, ενώ όταν η ποσοστιαία μεταβολή της ζητούμενης ποσότητας είναι μεγαλύτερη από την ποσοστιαία μεταβολή της τιμής, η ζ. καλείται ελαστική. Στον οικονομικό τομέα γίνεται συχνά λόγος για συνολική ζ., που είναι η ποσότητα όλων των αγαθών που ζητείται από όλους τους καταναλωτές σε μια ορισμένη στιγμή, για αθροιστική ζ., που είναι η ποσότητα του εισοδήματος που ξοδεύεται συνολικά για κατανάλωση και επενδύσεις και για εξαρτημένη ζ., έκφραση που χρησιμοποιείται για τη ζ. συντελεστών της παραγωγής, η οποία εξαρτάται από τη ζ. καταναλωτικών αγαθών. Από τους συντελεστές που επηρεάζουν τη ζήτηση ενός καταναλωτικού αγαθού σημαντικότερος είναι η τιμή του ίδιου του αγαθού (φωτ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή). Η ταχεία εξέλιξη του τρόπου διανομής, με τον πολλαπλασιασμό των υπεραγορών και άλλων μεγάλων καταστημάτων, έχει δημιουργήσει νέες ανάγκες στους καταναλωτές, με αποτέλεσμα την αύξηση της ζήτησης των προϊόντων (φωτ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή). Οι προτιμήσεις των καταναλωτών εξελίσσονται διαρκώς· η ζήτηση προϊόντων καλύτερης ποιότητας, λιγότερο πλούσιων σε θερμίδες, είναι ολοένα και μεγαλύτερη (φωτ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή).

* * *

η (AM ζήτησις)

[ζητώ]

η ενέργεια για ανεύρεση, η αναζήτηση

νεοελλ.

1. (για προϊόντα, εμπορεύματα, εταιρικές μετοχές κ.λπ.) η προθυμία για αγορά αυτών που προσφέρονται για πώληση, η ευχερής και με καλές τιμές πώληση, η ζωηρή αγοραστική κίνηση («υπάρχει μεγάλη ζήτηση σταφυλιών»)

2. φρ. α) «ο νόμος τής προσφοράς και τής ζήτησης» — ο κανόνας κατά τον οποίο όσο αυξάνεται η κατανάλωση και γενικά η αγοραστική διάθεση κάποιου προϊόντος, τόσο ευρύνεται και εντείνεται η παραγωγή του και το αντίστροφο, φαινόμενο που έχει επιπτώσεις και στις τιμές του

β. (για γραμμ. που πρέπει να εξοφληθεί) «σε πρώτη ζήτηση» — απαίτηση για άμεση καταβολή από τον υπόχρεο

νεοελλ.-μσν.

1. απαίτηση, αξίωση

2. αμφισβήτηση, διεκδίκηση

μσν.

1. ερώτηση

2. αίτημα, επιθυμία, παράκληση

μσν.-αρχ.

1. δράση για έρευνα («ζήτησιν ἐποιέετο τῶν νεῶν» — ερευνούσε τα πλοία, Ηρόδ.)

2. (για περιουσιακό δικαίωμα) διένεξη

αρχ.

1. (φιλοσ.) η επίμονη και προσεκτική πνευματική έρευνα για διευκρίνηση κάποιου ζητήματος, η εξήγηση ή αιτιολογία φαινομένου («περί τε τῆς τοῡ παντὸς φύσεως ζήτησιν ἔδοσαv», Πλάτ.)

2. (στην Αθήνα) δικαστική ανάκριση ή έρευνα από τους ζητητές σε σχέση με αδικήματα που επιδιώκουν ή επιφέρουν κλονισμό στο πολίτευμα ή παρακώλυση τής ομαλής λειτουργίας τών κρατικών υπηρεσιών.